سرزمین تاریخی بلخ یا بخل،بخدی،باخذی،بلهیکا،بلیکا،باختر،باخترا،باکتریان با صفات و القابی چون بامی یا بامیک یعنی درخشان،شهر بیرقها بر افراشته،بلخ گزین،ام ا لبلاد،شهر مروارید وغیره از کهنترین شهرها ونخستین پایتخت آریانای بزرگ است که حدود پنج هزار سال پیش درآن،پیشدادیان یعنی تاجیکان اولیه یا دادگران پیشینی،اولین سنگبنای تمدن و دولت آریایی را گذاشته اند.از این سرزمین در متنهای بسیار کهن از جمله در سرودهای ریگ ویدا،اوستا،سنگ نبشته های داریوش و خشایارشا، آثار مؤرخان قدیم یونانی وارمنی،آثار کهن هند، تواریخ کهن چین و سفر نامه های زایران چینی یاد شده است.
بلخ بامی با داشتن تاریخ بیش از پنج هزار ساله خود منحیث یکی از کهنترین مراکز تمدن جهانی نام آشنا و شناخته شده یی در جغرافیای تاریخی کره زمین میباشد.دانشمندان ،ادب پژوهان،تاریخدانان و تاریخنگاران، باستانشناسان جغرافیا دانان ،جهانگردان وگردشگران و تمام اهل مطالعه و دانش آموخته گان جهان حتما بانام سرزمین باستانی بلخ و جهانبینیهای جهانی برخاسته از آن ونیز با نام و نگاشته های فرزندان فرزانه بلخ بیش یا کم معرفی استند.
بلخ در دوره های بسیار قدیم گاهواره تمدن آریانا،مرکز پیشداد یان،کیانیان،اسپه ها و یونانو باختریها،بر آمدگاه دودمان اشکاکیان و خاستگاه آیینهای مهرو زردشتی ،ادبیات ویدی و اوستایی و هنر و فرهنگ یونان باختری و در دوره اسلامی خاستگاه بیشترین طلایه داران و نام آوران گستره های دانش ،عرفان و فرهنگ و بنیانگذاران ادبیات فارسی دری بوده وقبه الاسلام ودارالفقاهه خوانده شده است. این سرزمین تاریخی ،در سده های نخستین هجری، ابر مردانی چون شقیق ،ابو حذیفه،ابن خضرویه،ابو معشر،در دوره سامانیان بلخی بزرگانی چون ابوزید،شهید، صانع،رابعه،ابوشکور،معروفی،ابوالموید،دقیقی-در دوره غزنویان عنصری،حدادی،مشفقی،بدایعی و ابن سینا-در دوره های سلجوقیان،غوریان و خوارزمشاهیان،حکیم ناصر خسرو،واعضی،باقلانی،قاضی حمید الدین،انوری، وطواط وسلطان العلماخطیبی-در سده های سیزدهم و چهاردهم میلادی مولانا خلال الدین محمد بلخی،حسینی،امیر خسرو- در دوره تیموریان،خواجه محمد،ملک الشعرا مولانا صاحب،سودایی،یاری،هجری،میر خواند-در دوره شیبانیان،فدایی،وصالی،نویدی-در دوره اشترخانیان،محمد مومن،محمد یوسف منشی،مستفید،فیضی،یگانه وزلفی-و در دوره متاخر: نیازی،عیسا،شهید مارملی،سیرت،جمالی،خلیفه دارالامان،ندیم،مولانا خسته و دهها دانشمندان، عارف،شاعر ونویسنده دیگر را تقدیم داشته است.و همین طور خانواده فرهنگپرور برمکیان در سده های نخستین هجری و خانواده دانشور و دانشپرور محمودیان در عصر غزنویان نیز از بلخ بوده اند.
بلخ در طول تاریخ محل تلاقی فرهنگهاو تمدنهای گونا گون بشری بوده است. راه معروف ابریشم این شهر مهم را با دوردست ترین مراکز تجارت جهان پیوند میداد.وبر پایه سر چشمه های معتبر تاریخی،این سرزمین فر هنگپرور،در سده های میانه دارای 1200 کتابخانه وصدها مدرسه ومظاهردیگر شهریگری بوده است.
در تاریخ معاصر افغانستان نیز یکی از ولایات مهم بوده شهر بیش از یک ملیون نفری مزارشریف مرکز این ولایت باستانی یکی از چهار شهر بزرگ کشور محسوب میشود. امروز نیز در این ولایت نهادهای معتبر علمی، فرهنگی وموسسسات بزرگ صنعتی و تولیدی ومراکز عمده تجارتی فعالیت دارند وشمار زیادی از دانشمندان،شاعران ونویسنده گان مطرح کشور از این کهن بوم وبر سر بر آورده اند.
در رویداد های سیاسی تاریخ معاصر کشور در دوره های جهاد و مقاومت نیز بلخ یکی از ولایات پیشگام و کلید فتح و ظفر سراسری در کشور بوده و پس از پیروزی در تامین صلح ، ثبات، امنیت و دموکراسی ورفتن به سوی ملکی سازی ،قانونیت وبازسازی در صف مقدم قرار دارد.
متاسفانه سرزمین باستانی بلخ نظر به موقعیت خاص راهبردی خود بارها آماج یورشهای تبهکارانه کشورگشایان قرار گرفته و آبادانیهای با شکوه آن با خاک یکسان و بسیاری از آثار ادبی و هنری فرزندان آن نابود شده اند. لشکر کشی اسکندر مقدونی ،تهاجم وحشیانه چنگیز،حملات ویرانگرانه تیمور و جنگها و بر خوردهایی متعدد دیگر که در طول تاریخ در بلخ رخ داده است،بیشترین زیانهای مادی و معنوی را بر آن وارد کرده است: تا جایی که از بلخ با این جایگاه والای تاریخی و فرهنگیی که دارد ،امروز آثار و آینه تاریخی اندکی بر جا مانده اند و نیز بسیاری از تراوشهای فکری وقریحتی دانشمندان ،نویسنده گان وشاعران آن از بین رفته اند. بدون تردید، ادامه کاوشهای علمی درساحات تاریخی وپژوهشهای علمی پیرامون تاریخ بلخ به یافتها و دریافتهای بیشتری در این زمینه،خواهد انجامید.
جای بسیار مسرت است که امروز ما شاهد بر گزاری همایش علمی-پژوهشی زیر نام "بلخ در گذر گاه تاریخ" در بلخ استیم که در آن دانشمندان،محققان وتاریخدانان از نقاط گوناگون کشور گرد هم آمده و نظریات و مقالات علمی و پژوهشی خود را پیرامون زوایا و ابعاد مختلف تاریخ پر افتخار بلخ بیان میدارند.امیدوار این همایش سرآغاز کارهای منظم در جهت شناخت بیشترتاریخ بلخ باشد و بتواند در معرفی بیشتر بلخ سهم ارزنده یی ایفا نموده به نتایج بایسته یی دست یابد.
